تحلیل صحیح از چگونگى اقدامات گوناگون بزرگان در زمان هاى متفاوت ، نیاز به شناخت دقیق شرایط حاکم بر آن زمان و اهداف ایشان دارد و بدون شناخت آن
هرگونه نظریه و حدسى ، هرگز از دقت و صحت لازم برخوردار نخواهد بود ، به ویژه در مورد ائمه ی اطهار (ع) که صرف نظر از مسائل غیبى و الهامات الهى ، داراى عقل و درایت عمیق و از داناترین افراد بشر بوده اند . از طرفى گزارشهاى تاریخى موجود از شرایط حاکم بر آن دوران ها ، از جهات گوناگون ناقص ، مبهم و نارساست ، به گونهاى که یک محقق هرگز نمىتواند براى یک تحلیل دقیق و صحیح به آن ها بسنده کند . اگر چه در مورد اهل بیت (ع) خوشبختانه نیازى به روایات تاریخى نیست ، چراکه معتقدیم ایشان به اقتضای مقام امامت که ایشان را به علم و حـکمت الـهى متصـل مـىکند ، از الـهامات و حتى برنامه مدوّن که براى آن ها به صورت مکتوب تهیه شده است ، بهرهمند هستند و همواره بهترین و مناسبترین تصمیم را در شرایط گوناگون اتخاذ مى کنند . ولى این همه ، مانع از آن نیست که ما به برخى از موارد ذکر شده در زمان ایشان نپردازیم تا هرچه بیشتر به تفصیل آن آگاه گردیم . از آن جمله شرایط حاکم بر دوران امامت حضرت رضا (ع) است که سبب نشر گسترده معارف و حقایق اسلام شد ، چرا که با مراجعه به آثـار به جـاى مانـده از اهل بیت (ع) در مىیابیم که بعد از حضرت امیر و حضرت باقر و حضرت صادق (ع) بیشترین آثار را ایشان از خود به جاى نهاده است و این امر به جهت شرایط خاص و فرصت مناسبى بود که در زمان حضرت پدید آمد . با وجود آن که دشمن براى نشان دادن ضعف علمى حضرت و کاستن از محبوبیت ایشان تلاش می کرد اما دوران امامت و به ویژه ولایت عهدى حضرت ، فرصت مناسبى فراهم کرد تا حضرت رضا (ع) در جهت نشر علوم اسلامى و حقایق مکتب اهل بیت (ع) اقدام کند که به پارهاى از آن موارد اشاره مىکنیم :
1. مقابله با غلوّ و غالیان
2. مبارزات حضرت رضا (ع) با فرقه صوفیه
3. حضرت رضا (ع) و اهمیت امام از دیدگاه اهل بیت (ع)
4. انبوه روایات رسیده از امام رضا (ع)
